Hỏi Đáp

Để thầy cho đưa bài Kinh Hạnh Phúc (Mangala Sutta) cả nguyên văn Pàli lẫn Việt ngữ lên mục Thư Viện để con đọc. Bài kinh này dạy người Phật tử 38 pháp để sống đời sống hạnh phúc cao thượng. Đoạn cuối của bài Kinh là : “Khi xúc chạm việc đời, tâm không động không sấu, tự tại và vô nhiễm, là phúc lành cao thượng”.

Con nói đúng, tu là phải nhận ra chính mình tại đây và bây giờ, nếu không con có thể bị cái ta ảo tưởng lôi cuốn theo tham vọng muốn trở thành (ái, thủ, hữu) của nó. Tham vọng muốn trở thành chính là động cơ của luân hồi sinh tử. Sở dĩ bản ngã nôn nóng và quyết liệt muốn trở thành là vì nguyên nhân vô minh, không biết rằng mọi chân lý đều đang ở ngay nơi thực tại hiện tiền, không phải là một hứa hẹn đầy lý tưởng (thực ra là ảo tưởng) ở tương lai. Vì vô minh không thấy ra sự thật tại đây và bây giờ (sandiṭṭhiko, akāliko) nên bản ngã chống lại sự thật trong hiện tại (sân) và mong cầu sở đắc lý tưởng ở tương lai (tham).

Con chỉ cần chánh niệm tỉnh giác đối với hành động, nói năng, suy nghĩ ngay trong hiện tại thì bản ngã vọng động, không còn cơ hội dụ dỗ một hứa hẹn ảo tưởng ở tương lai. Bản ngã tham sân si không còn vọng động, thì tâm con rỗng lặng trong sáng, đó là giới định tuệ. Cứ hành đúng giới định tuệ thôi, còn đắc đạo quả là việc vận hành tự nhiên của pháp, không phải do nỗ lực theo ý chí vọng cầu của con. Ví như, tưới bón đúng không lười biếng bỏ mặc, là việc của con, còn ra trái là việc của cây ổi, không phải do ý chí vọng cầu của con. Nếu con vọng cầu và nỗ lực quá mức thì không những con tự chuốc lấy căng thẳng khổ đau mà còn làm cho cây ổi không ra trái được nữa, hoặc chết non cũng không chừng.

Theo giới luật của đức Phật, một vị tỳ kheo tuyên bố mình đắc đạo quả này nọ là khoe pháp bậc cao nhân, một trong bốn điều trọng luật, tội rất nặng gọi là bất cọng trụ. Tuyên bố này chỉ dành cho đức Phật khi ấn chứng cho hàng đệ tử để xác nhận một vị đã giác ngộ giải thoát khỏi sự trói buộc (kiết sử do bản bản vô minh ái dục tạo ra) ở mức độ nào, nhằm tránh sự khoe khoang cá nhân của người chưa đắc mà tưởng đã đắc, hoặc sự hiểu lầm của hàng Phật tử tự ý đánh giá vị thầy của mình là bậc thánh này nọ.

Tại bạn cứ dùng lý trí để lý luận nên mới thấy khó hiểu. Sao bạn không làm trên thực tế để thấy ra một cách trực tiếp thì dễ biết bao. Ví dụ lúc trước không biết tu thì nghe ai nói xấu bạn giận liền, bây giờ bạn đang chánh niệm tỉnh giác nên tâm sáng suốt, đình tĩnh, trong lành vì vậy mà khi nghe nói xấu bạn không khởi tham sân si nữa. Đơn giản chỉ có thế thôi. Còn khi đã không còn tham sân si nữa thì cứ thế mà sống tùy duyên thuận pháp vô ngã vị tha chứ đâu cần lý luận gì nữa.

Đức Phật dạy có 4 hạng người: 1) Từ tối tới tối: là hạng người đã tham sân si lại lấy tham sân si mà xử lý. 2) Từ sáng tới tối: là hạng người đang lúc không có tham sân si nhưng không biết dùng nên khi đụng chuyện lại để tham sân si khởi lên. 3) Từ tối tới sáng: là hạng người đang có tham sân si nhưng liền biết có tham sân si, sự chánh niệm tỉnh giác đó gọi là không tham sân si. 4) Từ sáng tới sáng: là hạng người đang lúc không có tham sân si thấy biết rõ ràng không có tham sân si. Hai hạng người sau chính là những người lấy không tham sân si để sống tùy duyên thuận pháp vô ngã vị tha mà thầy đang hướng dẫn Phật tử.

Con nhận thức như vậy là đã đúng hướng. Cứ như vậy mà tu tập thì con sẽ khám phá sự thật rõ ràng hơn. Tuy nhiên, cần phải lưu ý,  nhận thức đúng nhưng nếu chưa kinh qua trải nghiệm thì vẫn còn là lý chưa phải là sự. Có ba yếu tố giúp con giác ngộ:

1) Nhận thức đúng: Tức chánh kiến, là thấy biết đúng bản chất của sự thật, đồng thời thấy ra tính hư ảo của bản ngã tham sân si. Thấy biết sai thì hành động, nói năng, suy nghĩ đều sai. Đó là lý do vì sao chánh kiến được đứng hàng đầu trong Bát Chánh Đạo. Không qua tánh thấy rỗng lặng trong sáng đó con không thể nào có được nhận thức đúng. Vậy con hãy  thường tinh tấn, chánh niệm, tỉnh giác; sáng suốt, định tĩnh, trong lành hoặc thận trọng, chú tâm, quan sát vì đó là những yếu tố giúp con nhận thức đúng.

2) Vượt qua chướng ngại: Khi còn bản ngã tham sân si thì còn có cái ta đương đầu với chướng ngại, do vậy chướng ngại là thử thách để con thấy ra phản ứng của bản ngã, nhờ đó con thấy ra mức độ tồn tại của bản ngã như thế nào. Không có trở ngại thì những thành tựu chỉ nuôi lớn bản ngã mà thôi. Đừng sợ chướng ngại, đó là thước đo xem bản ngã có còn đó hay không. Trước chướng ngại hãy xem lúc đó chỉ có pháp hay chỉ là bản ngã đang đối kháng lại chướng ngại ấy. Cũng cần lưu ý, thuận lợi cũng là chướng ngại, vì khi được thuận lợi con sẽ sinh tham lam. Hãy xem, qua đó con có dính mắc không? Dính mắc và đối kháng là hai mặt tham sân của bản ngã. Khi nào con thấy chướng ngại là thực tánh pháp và tánh thấy cũng là thực tánh pháp, không còn bóng dáng của đối kháng hay dính mắc thì ngay đó mới thật sự là vô ngã, thật sự sống tùy duyên thuận pháp. Vậy vượt qua chướng ngại không phải là hủy diệt hay trốn tránh chướng ngại mà là vượt qua cái bản ngã tâm lý tạo ra chướng ngại ấy (hay nói cách khác là vượt qua sự đối kháng hay dính mắc đối với cái gọi là chướng ngại ấy mà thôi).

3) Thể hiện đức vô ngã vị tha: Nếu con thấy vô ngã trên lý thuyết nhưng trong hiện thực con vẫn ích kỷ thì chỉ có lý mà chưa có sự. Vậy con cần thể nghiệm đức vô ngã vị tha bằng cách thể hiện thành hành động, nói năng, suy nghĩ  cụ thể để xem có còn bản ngã vị kỷ hay không. Phật dạy pháp Ba-la-mật không phải là để tích lũy công đức cho bản ngã mà chính là để thể hiện đức vô ngã vị tha. Hơn nữa chúng ta giác ngộ được là nhờ cuộc đời dạy cho chúng ta thấy rõ bản chất của chính mình và thế giới xung quanh, cho nên cuộc đời là ân huệ lớn lao, tạo điều kiện cho chúng ta học bài học giác ngộ giải thoát. Vậy hành động lợi lạc quần sinh cũng chính là đền ơn cuộc đời vậy. Tuy nhiên, cần phải cảnh giác, hành động vị tha không vô ngã thì chỉ làm tăng trưởng bản ngã  thôi.

1) Xúc phạm đến ai cũng đều có tội cả huống chi xúc phạm đến bậc cao Tăng đức độ. Vì vậy nếu không sám hối trực tiếp với vị ấy thì ít nhất cũng phải biết lỗi và sám hối trong lòng để thành tâm sửa đổi lỗi lầm. Từ nay phải cung kính đảnh lễ cúng dường các bậc chân tu đức độ và thận trọng thân khẩu ý đối với các vị ấy. Có một hành giả hánh thiền hoài không kết quả. Khi vị thiền sư hỏi người ấy trước đây có làm gì sai trái với Tam Bảo không, người ấy mới nhớ lại là đã xem thường một vị sư trẻ. Thiền sư bảo phải sám hối với vị ấy. Sau khi sám hối người ấy hành thiền đạt kết quả ngay. Tuy nhiên nếu thấy một vị sư sai trái thì nên góp ý xây dựng, nếu vị ấy tỏ ra ngã mạn, tự tôn, không nhận lỗi, không biết sửa sai, thì có quyền chấm dứt quan hệ với vị ấy. Đó không phải là xúc phạm Tăng.

2) Hồi hướng là chia sẻ phước đến người khác nên có thể hồi hướng cho cả người sống lẫn người chết như nhau. Việc ăn chay niệm Phật để hồi hướng phước đến cha mẹ là rất tốt, nhưng khi cha mẹ còn sống thì không phải chỉ hồi hướng không thôi mà còn phải biểu hiện cụ thể bằng hành động, lời nói, suy nghĩ đem lại lợi ích vật chất lẫn tinh thần cho cha mẹ nữa. Sống lợi lạc quần sinh, vô ngã vị tha cũng là việc làm gián tiếp đền ơn cha mẹ, vì đã biết dùng thân cha mẹ sinh thành nuôi dưỡng để làm lợi cho đời. Việc làm cụ thể đó chính là cách tu tập tốt nhất chứ không phải chỉ ăn chay niệm Phật mà thôi.