Hỏi Đáp

Nếu nhờ thận trọng chú tâm quan sát mà con đã thật sự thấy “vị ngọt” của niềm “vui” trong đời sống xuất gia chính là tâm thái vượt ngoài cảm giác lạc, khổ ảo hóa và vô nghĩa ở đời thì việc chọn lối sống xuất gia là sáng suốt và đúng đắn. Nhưng nếu con xuất gia vì trốn tránh cái khổ ở đời để cầu an trong cái gọi là hỷ lạc của thiền định thì chỉ là đứng núi này trông núi nọ, vì dù con đạt được hỷ lạc của định thì vẫn còn loay hoay trong tam giới mà tam giới thì vẫn bất an như ngôi nhà lửa. Chính vị ngọt của niềm vui hỷ lạc này níu kéo chúng sanh đắm chìm trong luân hồi sinh tử phiền não khổ đau.

Nếu xuất gia có nghĩa là ra khỏi ngôi nhà “ái” thì lúc đầu là ra khỏi dục ái (kàma tanha) trong ngũ dục, rồi ra khỏi luôn cả sắc ái (rùpa tanha) và vô sắc ái (arùpa tanha) dính mắc trong thiền định thì tuệ giác mới thật sự thấy rõ vô thường, khổ, vô ngã và không còn tham ưu, không còn bám víu hay nương tựa bất kỳ điều gì trên đời. Đó chính là ý nghĩa của sự xuất gia đích thực. Nhưng chính khi “buông tay trên dốc thẳm” thì việc “thỏng tay vào chợ” không còn là việc khó làm, nên lúc bấy giờ người xuất gia lại ung dung vào đời mà vẫn “nhập lâm bất đạp thảo, nhập thủy bất động ba”. 

Pháp tu “Tự biết tự thấy” hay tự tri tự giác (của tánh biết vô ngã chứ không phải cái biết của bản ngã) đúng là cốt lõi của Phật Pháp mà Ngài Hộ Tông, Tổ Phật Giáo Nguyên Thủy Việt Nam, đã tóm kết được toàn bộ tinh hoa giáo pháp đức Phật một cách uyên thâm, tài tình, nhưng vô cùng giản dị để di huấn lại cho hậu thế chúng ta. (Pháp này cũng đã được Đạt-ma xiển dương ở Trung Hoa với Huệ Khả bằng câu nói dung dị: “Đưa tâm ta an cho” thực ra cũng có ý huấn thị rằng hãy trờ về mà tự biết tự thấy đi! Và Huệ Khả đã tiếp thu rất chính xác yếu chỉ này là “Liễu liễu thường tri”)

Tự biết tự thấy cũng chính là tinh hoa của Kinh Tứ Niệm Xứ hay Thiền Vipassanà, trong đó Phật dạy trở về trọn vẹn soi sáng thực tại thân thọ tâm pháp (trở về = tinh tấn, trọn vẹn = chánh niệm, soi sáng = tỉnh giác) mà sau này tất cả các phái thiền Nam Bắc Tông đều vận dụng từ đây. Bí quyết để vào được pháp tu tự biết tự thấy hay nói cho dễ hiểu là tánh biết tự thấy pháp này là buông cái ta ảo tưởng muốn thấy muốn biết một cách chủ quan ra để cho Danh Sắc tự vận hành (tuệ thấy Danh Sắc là tuệ cơ bản để thật sự vào Tứ Niệm Xứ) thì ngay đó Danh tự thấy Sắc (= Tánh Biết tự thấy Pháp), thoát khỏi mọi ý niệm chế định của cái ta ảo tưởng muốn thấy biết, muốn nắm bắt, muốn đạt được sở cầu của nó.

Sai lầm lớn nhất của người tu thiền là đem cái ta muốn thấy, muốn biết và muốn đạt được ra để giành cho mình sở tri sở đắc vì tưởng chữ tự có nghĩa là tôi nên hiểu thành tôi biết tôi thấy với nỗ lực của cái ta tầm cầu thấy biết để rồi “hủy phần sáng của mình, tự chẻ đầu chính nó”  (1) trong cái thấy biết nhị nguyên của năng tri và sở tri. Trong khi đó đức Phật dạy rõ biết chỉ là biết, thấy chỉ là thấy không có cái ta trong đó. Tự ở đây là tự tánh  (sabhàva) hay thực tánh pháp vô ngã, do đó buông cái tự ngã lăng xăng tạo tác đi thì thực tánh pháp sẽ tự vận hành một cách hoàn hảo. Toàn bộ pháp tu mà thầy đang hướng dẫn chính là triển khai ứng dụng nguyên lý tự biết tự thấy mà Ngài Hộ Tông đã di huấn cho chúng ta, thầy chỉ đổi lại là tánh biết tự thấy để khỏi hiểu lầm là ta biết ta thấy mà thôi. 

(1): Pháp Cú 72:

Quả thật điều nguy hại

Người ngu sinh sở tri (2)

Hủy phần sáng (3) của mình

Tự chẻ đầu chính nó.

(2): Ám chỉ luôn cả sở đắc

(3): Tánh biết rỗng lặng trong sáng của tâm.

Đoạn kinh này nằm trong bài Kinh Thập Thượng (số 34) thuộc Trường Bộ Kinh (Digha Nikaya):

http://www.budsas.org/uni/u-kinh-truongbo/truong34.htm

Phần Năm Pháp –> viii: Thế nào là năm pháp cần được sanh khởi?

Thư pháp này do sư Giới Đức (Minh Đức Triều Tâm Ảnh) viết và sư cũng là tác giả bài thơ. Bài thơ này ý nói là: Xin giã từ mộng tưởng lang thang trong luân hồi sinh tử (câu 1), để trở về với tánh giác sáng suốt giác ngộ (câu 2), và khi đã giác ngộ thì dù cho có còn duyên phiền não bên ngoài (câu 3), thì bản chất rống lặng trong sáng của tánh giác vẫn còn nguyên, không có gì có thể che mờ được (câu 4).

Bất cứ ai có khả năng nhận thức đều có thể trở về biết lại chính mình. Trong thời đức Phật có rất nhiều đứa trẻ chỉ mới 7 tuổi đã đắc Đạo Quả Alahán. Tất nhiên con không nên giới thiệu quá nhiều theo kiểu nhồi nhét làm em con tiếp thu không kịp, chỉ cần gợi ý những điểm chính với ngôn ngữ thật dễ hiểu và biết tùy lúc mà nói như: tự biết mình, biết thận trọng chú tâm quan sát trong học hành, ăn uống, vui chơi lành mạnh hay trong công việc hàng ngày, biết lắng nghe người khác, biết chiêm nghiệm học hỏi để điều chỉnh nhận thức và hành vi, không bỏ phí thời gian trong các trò chơi ảo v.v… Và nếu con quan tâm chia sẻ khi em con gặp khó khăn hoặc sai lầm bằng những lời khuyên chân thành, thiết thực và đầy đạo lý thì chắc chắn em con sẽ biết sống tự giác và tự biết điều chỉnh những sai lầm của mình. Nhớ là đừng đưa ra khuôn mẫu áp đặt, nên để em hồn nhiên thoải mái, biết khám phá một cách sáng tạo, biết tôn trọng và trân quý mọi thứ xung quanh. Đừng làm người thầy, hãy là người bạn của em thì chính con cũng sẽ học ra cách thương yêu và chia sẻ.

Có nhiều bạn bè để học hỏi, chia sẻ và biết cách tùy nghi ứng xử hài hòa với nhau là rất tốt, nhưng nếu con kết thân nhiều bạn bè chỉ để khẳng định mình hoặc lệ thuộc vào họ thì có khi còn  tự hại mình nữa. Dù có bạn bè nhiều con vẫn nên tập biết sống độc lập, không ỷ lại vào ai, muốn như vậy con nên biết quay về với chính mình, tập sống trọn vẹn tỉnh thức với chính mình, nhận ra niềm hạnh phúc trong khi sống đơn độc tĩnh lặng một mình, biết đối thoại với chính mình hơn là tranh luận hay bô lô ba la với chúng bạn. Khi con thực sự biết giá trị của sự độc lập tự chủ thì con mới có thể chia sẻ với bạn bè điều hay lẽ đẹp.

Nếu chơi với bạn bè mà con chỉ muốn được quan tâm, được tôn trọng, được yêu thương mà không thể hiện những điều đó với chúng bạn thì con sẽ trở nên ích kỷ, luôn cảm thấy mình cô đơn và dĩ nhiên là buồn phiền, chán nản. Tình bạn chân thành là luôn biết trao tặng, chia sẻ, biết đồng cam cộng khổ một cách bất vụ lợi hơn là đòi hỏi được nhận vào hay được quan tâm. Nói tóm lại, con nên quan tâm đến bạn bè nhưng đừng bận tâm về họ, hãy ứng xử thật tốt với bạn bè để đem lại hạnh phúc cho họ và luôn biết bao dung rộng mở tấm lòng với họ thì chính điều đó là niềm hạnh phúc của con chứ không phải là hạnh phúc mà con mong chờ họ đem đến cho mình.

Nếu con thấy được việc làm cũ là không đúng tốt – hại mình hại người – thì con đã học được bài học đó để sẵn sàng điều chỉnh nhận thức, và bây giờ đương nhiên con có thể thay đổi hành vi bằng cách thay đổi việc làm cho đúng tốt. Đó là con đang tiếp tục học bài học điều chỉnh nhận thức và hành vi cho phù hợp với đạo lý sống, như vậy đâu phải là chạy trốn bài học giác ngộ. Con làm vậy dù có thiệt thòi thì vẫn là hành động tùy duyên thuận pháp vô ngã vị tha.