Hỏi Đáp

Không phải riêng con mà ai cũng thế. Nếu con không đủ thận trọng chú tâm quan sát thân tâm mình trong quan hệ với công việc hàng ngày hoặc môi trường xung quanh thì chắc chắn còn tồn động lại những “mảng mù” mà con không thấy được. Chính những mảng mù này tạo ra những khe hở hay những khoảng trống khiến con không có được cái nhìn toàn diện và trọn vẹn trên thực tại – cả về nhận thức lẫn tình trạng của con. Vì vậy, không những chúng xuất hiện lao xao dưới hình thức xung động từ vô thức mà còn cuốn hút con vào những chuỗi phản ứng tạo tác, như những đợt sóng xô con thuyền nghiêng ngã, khó giữ được thăng bằng. 

Ví như một học sinh trong khi nghe giảng, khi học bài hay làm bài, vì thiếu thận trọng chú tâm quan sát nên còn để lại nhiều chỗ chưa hoàn thành hay thông suốt, rồi cứ mỗi ngày tồn động một số thiếu sót như thế thì chắc chắn giờ đây em khó trọn vẹn với bài học mới, những thiếu sót trong quá khứ sẽ trì kéo em lại dưới hình thức xung động vô thức, đồng thời kéo theo sự lo lắng sợ hãi khiến khởi sinh nhiều suy nghĩ tính toán mông lung bất định đầy do dự bất an. Tâm trạng những người thiếu trở về trọn vẹn trong sáng với thực tại đều y như vậy.  Và dù khó khăn cách mấy thì cách duy nhất vẫn là phải làm lại từ đầu với thận trọng chú tâm quan sát mà thiền Vipassanà gọi là tinh tấn chánh niệm tỉnh giác, hoặc Thiền Tông gọi là “liễu liễu thường tri”, nếu không thì mãi mãi chìm trong trì trệ, bất an và dao động. 

Có hai thái độ thận trọng chú tâm quan sát: Một là có chủ ý, hoặc cố gắng một cách chủ quan – còn người quan sát và đối tượng được quan sát, chưa được tự nhiên – nên mới sinh ra tình trạng tập trung quá mức hay “chầm hâm” vào đối tượng một cách không cần thiết. Hai là thận trọng chú tâm quan sát lưu xuất hay cảm ứng một cách tự nhiên từ tánh biết trong sáng, không có người quan sát và đối tượng được quan sát. Điều này rất tinh vi khó thấy.  

Tinh tấn chánh niệm tỉnh giác biểu hiện dưới nhiều mức độ khác nhau theo trình tự:

1) Thận trọng chú tâm quan sát. Được thực hiện dưới hai mức độ:

     a. Có chủ ý trên đối tượng có chọn lựa, là pháp chế định tục đế, nên còn năng sở, cục bộ và hữu vi hữu ngã, như trường hợp con đọc thư hay bài diễn văn.

     b. Tùy ứng một cách tự nhiên không chọn lựa trên đối tượng thực tánh chân đế, không có năng sở, mở rộng và vô vi vô ngã, như trường hợp minh sát thực tại thân thọ tâm pháp.

2) Trở về trọn vẹn trong sáng với thực tại: Đó là lúc biết tâm đang phóng dật, thất niệm, tức chỉ biết đối tượng mà không còn biết thực tại thân tâm thì liền tinh tấn trở về chánh niệm tỉnh giác.

3) Sáng suốt định tĩnh trong lành trong mọi động tịnh: Đó là lúc tâm thấy thực tại một cách toàn diện, không để ý tướng chung, không nắm giữ ttướng riêng, nhưng rất trong sáng.

4) Rỗng lặng trong sáng: Đó là lúc tâm rỗng rang, lặng lẽ và trong sáng, không còn bị bất cứ điều gì chi phối, lúc đó  tâm không, pháp cũng không

Từ mức độ 1b trở đi thì không còn tình trạng “chầm hâm” như con nói nữa. Vậy con cứ tiếp tục quan sát rồi pháp sẽ tự chuyển chứ đừng quá hữu tâm mà vướng kẹt.