Hỏi Đáp

Tùy duyên là tùy mỗi hoàn cảnh, mỗi tình huống để hành xử cho thích ứng với từng sự kiện khác nhau. Thuận pháp là hành xử sao cho vừa đúng với tình đời vừa hợp với lý đạo. Còn vô ngã vị tha là không vì cá nhân mình mà vì mọi người, vì lợi ích chung. Nếu con đi chùa, ăn chay… một cách chủ quan hay chỉ vì lợi ích của riêng mình mà không xét đến quan điểm của vợ con, bất chấp góp ý của người khác thì biết đâu họ nghĩ là con mê tín dị đoan hoặc ích kỷ cũng đúng? 

Ăn chay, niệm Phật là pháp môn phương tiện có những lợi ích nhất định tùy căn cơ trình độ mỗi người, nhưng tu không phải chỉ là đi chùa, ăn chay, tụng kinh, niệm Phật… là đủ, mà là sự quan sát, chiêm nghiệm tinh tường đời sống thực tế để thấy ra toàn bộ sự mâu thuẫn trong bản thân mình, sự xung đột trong mối quan hệ gia đình, và những ràng buộc trong cuộc sống nhân quần xã hội. Có như thế con mới có thể bén nhạy trong khả năng điều chỉnh nhận thức và hành vi của chính mình và giúp ích người khác. Chân lý không ở trong chùa, trong những khuôn mẫu phải tuân thủ suốt đời làm tê liệt nhận thức linh động và sáng tạo, chân lý ở trong sự tương giao hay mối quan hệ giữa cuộc đời.

Những xung đột trong đời sống đáng được quan tâm xem xét từng giây từng phút để ứng xử với thái độ minh bạch chính trực hơn là chỉ ngồi hàng giờ tụng đi tụng lại những bài kinh, bài chú để tự ru ngủ với hy vọng trốn tránh những bế tắc do chính mình gây ra trong cuộc sống. Kinh là những lời thuyết giảng của những bậc giác ngộ nhằm chỉ ra sự thật để giúp chúng ta khai thông những bế tắc trong đời sống, vì vậy cách thâm nhập kinh kệ tốt nhất là học hỏi, quan sát, chiêm nghiệm ngay nơi những diễn biến đời sống thì mới có thể thực sự giác ngộ giải thoát được.

Đất, nước, lửa, gió, hư không và thức tánh là bản chất nội tại, nhưng khi hiện tướng thì do duyên mà mỗi cá thể đều khác nhau. Cho dù là nhân bản bằng cấy mô hay thụ thai trong ống nghiệm hoàn toàn giống nhau đi nữa thì khi sinh ra vẫn tùy duyên mà biến đổi mỗi người mỗi vật đều khác biệt nhau. Ví như dễ hiểu là đưa vật liệu làm bánh giống nhau cho 10 người thì mỗi người sẽ làm mỗi loại bánh không ai giống ai. Không phải vì sự khác biệt hình tướng bên ngoài do duyên khác nhau mà nói rằng chất liệu của những bánh ấy khác nhau được.

Trong việc làm phước thường có 3 thời hoan hỷ: Hoan hỷ khi nghĩ đến việc phước sẽ làm, hoan hỷ với việc phước khi đang làm và hoan hỷ khi nhớ lại việc phước đã làm. Ba thời hoan hỷ này được đức Phật khuyến khích, tán dương. Như vậy, nghĩ đến tương lai cũng có cái chân cái vọng, cái tốt cái xấu chứ không phải lúc nào cũng đều sai xấu.

Nghĩ đến tương lai chỉ sai khi đó là vọng niệm hay ảo tưởng về một tương lai do tham sân si thúc đẩy. Còn nếu nghĩ tưởng hay sắp xếp một dự định đúng tốt và khả thi trong tương lai là việc cần thiết, đó là tầm nhìn xa thấy rộng chứ không phải là vọng tưởng. Người có tầm nhìn tương lai càng xa càng tốt, nên người xưa nói: “Nhân vô viễn lự tất hữu cận ưu” – người không nhìn xa trông rộng ắt khổ sẽ đến gần – là vậy.  Bậc đại trí như đức Phật có thể thấy được tương lai rất xa của chúng sinh thì đâu phải là vọng.

Vậy nghĩ đến tương lai như thế nào mới đúng? Nếu nghĩ đến một dự án tương lai trong tình trạng sau đây thì vẫn là đúng tốt:

1) Không bỏ quên chính mình trong hiện tại.

2) Xuất phát từ nhu cầu cần thiết.

3) Biết rõ khả năng, điều kiện cần và đủ để thực hiện.

4) Không vượt quá tầm nhìn thực về tương lai.

5) Không xuất phát từ động lực tham, sân, si, ích kỷ, tật đố…

6) Không dẫn đến hại mình hại người.

7) Có lòng vị tha vì thiện ích cho nhiều người.

8) Hợp thời, đúng chỗ, không trái với luật đời lý đạo (tùy duyên thuận pháp).

9) Không ảo tưởng vọng cầu.

10) không phải là sản phẩm của lý luận logic từ cái ta lý trí…

v.v… và v.v… 

Giải pháp nào cũng chỉ là tạm thời và tương đối, vì vậy con chọn giải pháp nào mà con cảm thấy hợp tình hợp lý là được. Điều chính yếu là qua tất cả những sự kiện đó con có học ra được bài học gì nơi chính mình và cuộc sống hay không mà thôi. Nếu con muốn có một giải pháp toàn vẹn giữa cuộc đời bất toàn này thì e rằng dù con chọn giải pháp nào rồi cũng chỉ có khổ mà thôi. Nhưng nếu con xem mọi sự được-mất, hơn-thua, thành-bại, vui-khổ… trong trường đời đều là bài học để thấy ra sự thật, nhờ đó có khả năng điều chỉnh những nhận thức và hành vi sai lầm của mình thì con sẽ thấy tất cả đều là bài học quý giá cho nhận thức đúng tốt. Chỉ có nhận thức đúng mới có hành vi tốt, và tất nhiên mới có bình an, hạnh phúc đích thực.

Nhưng nếu, một mặt con muốn được tự do hạnh phúc, còn mặt kia con lại tự mình bám sâu vào những mối quan hệ buộc ràng thì… chẳng ai có thể giúp con giải thoát được cả. Thay đổi thái độ chính là thay đổi cuộc đời, còn muốn thay đổi cuộc đời thì là điều bất khả, bởi vì vai trò đích thực của cuộc đời chính là để giúp con thay đổi, chứ không phải vai trò của con là thay đổi cuộc đời. Những vở tuồng diễn ra trên sân khấu cuộc đời có mục đích truyền đạt sự thật cho người xem thấy ra. Cho dù con chính là người đang diễn vở tuồng ấy thì cũng chỉ nên đóng vai diễn của mình cho tốt để thấy ra ý nghĩa của vở tuồng, chứ không phải là thay đổi kịch bản theo ý mình. Bao lâu con thấy ra cuộc đời là vô thường, khổ đau và vô ngã thì con mới có thể sống ung dung tự tại giữa cuộc đời thăng trầm dâu bể này.

Thế gian tuy mịt mù tăm tối

Nhưng tâm con vẫn tự sáng ngời.

Phật dạy trong Pháp Cú:

Người mê ngủ thấy đêm dài

Đường xa trĩu nặng đôi vai lữ hành

Si nhân chẳng thấy pháp lành

Luân hồi nào biết mối manh nẻo về!

Thực ra cũng thật là đơn giản, nếu con chọn hướng tìm cầu mục đích bên ngoài thực tại chính mình rồi cố gắng để trở thành hay đạt được mục đích ngoại tại ấy thì “U minh nẻo trước, xa xôi dặm về” như Vũ Hoàng Chương nói là phải. Nhưng nếu con biết nhìn lại chính mình trong tương giao với cuộc sống thì ngay đó con sẽ phát hiện ra rằng tánh biết trong con vẫn luôn thanh tịnh sáng ngời.

Hướng ra tăm tối mọi bề

Hướng về tịch tịnh Tào Khê vốn là...!