Hỏi Đáp

Lúc đầu, để có một cái nhìn khái quát và tổng thể thì con không nên đọc những cuốn sách mang tính nghiên cứu quá chi tiết. Một nhận thức đúng thường đi từ tổng thể đến chi tiết rồi từ chi tiết trở lại tổng thể. Vì vậy, nên có một cái nhìn khái quát về Đạo Phật trước rồi dần dần khám phá chi tiết (cùng lúc cả lý lẫn sự), và khi đã nắm rõ chi tiết thì sau cùng người ta chỉ cần thấy tổng quát thôi là được.

Pháp học trong thời đức Phật là Ngài chỉ thẳng cái cần thiết hợp căn cơ ngay đó cho người nghe thấy liền, hoặc từ đó thể nghiệm mà tự thấy ra dần, còn pháp học ngày nay là sưu tầm nhiều lời dạy của đức Phật trong Tam Tạng để tổng hợp lại thành hệ thống đầy đủ chi tiết. Nhưng cả người biên soạn lẫn người học biết quá nhiều mà vẫn không thấy chỗ vào, bởi vì chi tiết quá nhiều làm cho tản mạn và phân tâm không biết chỗ chính yếu ở đâu. Ví như đi tìm một ngôi nhà thì chỉ cần biết địa chỉ chính xác là được, và nhiều lắm thì có thêm một tấm hình tổng quát của ngôi nhà đó là đủ rồi, còn chi tiết trong nhà thì khi tìm được nhà sẽ khám phá sau, và thậm chí khi đã biết mọi chi tiết trong nhà rồi thì người ta cũng không cần phải dùng hết tất cả mọi thứ một lượt mà khi cần cái nào mới dùng cái đó thôi, do đó lại vẫn phải trở về cái nhìn tổng quát ban đầu.

Vậy tốt nhất là con nên đọc những cuốn sách giới thiệu tổng quát về Phật Pháp hơn là những sách mô tả quá nhiều chi tiết chưa cần thiết. Nếu con muốn biết khái quát về giáo lý thì nên đọc cuốn Đức Phật và Phật Pháp (The Buddha and His Teachings) của Ngài Narada, và cuốn Con Đường Giải Thoát (What the Buddha Taught) của Ngài Rahula). Còn nếu con muốn đọc sách thầy để thấy mặt thực tế của Phật Pháp – và để thầy dễ hướng dẫn – thì nên đọc cuốn Con Đường Hạnh Phúc trước, rồi đến Tuyển Tập Thư Thầy, Thực Tại Hiện Tiền, Sống Trong Thực Tại, Thư Thầy Trò 1 và 2. Sau khi con đã có cái nhìn tổng quát, con sẽ đi vào chi tiết bằng cách khám phá chân lý nơi chính mình hơn là trong sách vở, ngôn từ.  

Con thấy được vậy là tốt rồi. Đừng mong mau đạt đến sáng suốt định tĩnh trong lành một cách hoàn hảo. “Học Đạo quý vô tâm” mà con. Vô tâm là không dụng ý chủ quan, mà chỉ thấy như thế nào thì thấy như vậy một cách hồn nhiên thoải mái thôi. Cái thấy càng tự nhiên, vô tâm và giản dị thì càng trung thực với bản chất thật của pháp. 

Con cứ nghe pháp thoại thật nhiều để điều chỉnh nhận thức cho trước, vì nhận thức càng đúng thì đời sống càng thể hiện tốt hơn. Nghe thầy giảng rồi quên đi như con nói càng tốt, vì nghe đúng thì thấy sự thật và tâm sẽ buông bỏ những tà kiến ra hơn là tích lũy những kiến thức vào. Chỉ cần ngay nơi thực tại mà thấy thì sự thật đã có sẵn ở đó chứ không cần phải nhớ lại thầy giảng điều gì.

Danh khái niệm là khi con gọi tên hơi thở, như nói nhẩm “đây là hơi thở ra, …vô”. Nghĩa khái niệm và vật khái niệm đều dịch từ attha paññatti, sở dĩ có lúc dịch là nghĩa khái niệm vì chỉ tính trừu tượng của một sự kiện, thí dụ như mặc dù không gọi tên nhưng vẫn có khái niệm “hơi thở dài, ngắn…” Và dịch là vật khái niệm là để chỉ tính vật lý của sự kiện, như khái niệm “hơi thở” tự nó là vật khái niệm về tổng hợp giống như khái niệm “ngôi nhà”, “ngọn núi”… vậy.

Còn khi cảm nhận được sự diễn biến của động tác thở, như sự tiếp xúc, sự giao động của thân, cảm thấy độ nóng, độ thô, độ mạnh, độ nhẹ, sự ngưng lại v.v… của sự kiện thở mà tâm vẫn lặng lẽ trong sáng (tức không khái niệm) thì đó không còn là vật khái niệm nữa mà đã bắt đầu loại bỏ khái niệm để thấy thực tánh của sự kiện thở. Nhớ là “hơi thở” khác với “sự thở” vì hơi thở là vật khái niệm nên không có thực tánh, nó chỉ làm đối tượng cho thiền định thôi, còn sự thở là sự kiện đang diễn ra thật nên mới có thực tánh để làm đối tượng cho thiền Minh Sát.

Thấy thực tánh có nhiều mức độ khác nhau, như thấy danh sắc, thấy sinh diệt, thấy vô thường, khổ, vô ngã v.v… cho đến thấy Niết-bàn. Tuy nhiên vẫn có thể thấy bằng tưởng tri hoặc tuệ tri nên cái thấy cũng khác nhau. Tưởng tri thấy qua khái niệm, còn tuệ tri thấy thẳng thực tánh pháp. Những điều con nói như “thấy hơi thở chỉ là ấm, là gió, là nhẹ hay rám, là đứt đoạn, là không liên tục, là trống rỗng không” có thể là khái niệm con có từ pháp học, có thể là thực tánh con thật sự cảm nhận được. Chủ yếu là trong thấy chỉ lặng lẽ thấy thôi đừng cho đó là gì cả thì mới không rơi vào tưởng tri.  

Đúng vậy con, dù con ở trong tôn giáo nào hay không ở trong tôn giáo thì chân lý vẫn luôn hiển hiện như nhau. Đạo Phật nói Pháp ở khắp mọi nơi, Đạo Chúa nói Thượng Đế ở khắp mọi nơi, còn Dịch Lý nói Thái Cực ở khắp mọi nơi… do đó chỉ khác nhau trên khái niệm ngôn từ thôi. Có thể nói chung lại là Chân Lý ở khắp mọi nơi thì chúng ta dễ thấy sự đồng nhất hơn. Ai cũng có thể thấy được chân lý ngay nơi thân, thọ, tâm, pháp tức thân-tâm-cảnh, nghĩa là cả thế giới trong ngoài, nếu như thấy nội căn ngoại cảnh đó với tâm lặng lẽ trong sáng thì chân lý liền hiển hiện, không còn bị che lấp bởi lý trí vọng thức của cái Ta ảo tưởng nữa. 

Khi con thấy ra điều này, lẽ ra con nói dễ làm mới đúng, tâm tìm kiếm lang thang mới khó còn tâm lặng lẽ trờ về trọn vẹn trong sáng với thực tại là quá dễ. Tâm tìm kiếm lang thang mất thời gian và công sức để nghĩ tưởng, theo đuổi, tạo tác, nắm bắt. Còn tâm lặng lẽ chiếu soi thì trở về ngay đó mà thấy, không mất thời gian và công sức, tại sao lại khó? Sở dĩ con thấy khó vì con vẫn nỗ lực trở về theo cách cố gắng kiếm tìm để đạt được điều gì trong đó. Chính vì thế mà Phật dạy trong thấy chỉ thấy thôi, đừng xen bản ngã tham ưu, bám víu vào để tìm kiếm sở tri sở đắc nào cả. Vậy thì không phải là quá dễ sao, còn khó là vì tự làm khó mình thôi, đúng không con?

Bị thu hút vào quá khứ và thấy quá khứ đang khởi lên nơi hiện tại là hai việc khác nhau. Cố gắng thực hành có mặt với hiện tại và thấy hiện tại như nó là cũng không giống nhau.

Bị thu hút vào quá khứ là tâm hồi tưởng những việc đã qua với thái độ tham, sân, si… đó là tưởng tri; còn thấy những xung động từ tập khí quá khứ khởi lên như nó đang là với thái độ tỉnh giác… đó là tuệ tri.

Cố gắng thực hành có mặt với hiện tại thì vẫn còn hữu vi, hữu ngã. Thấy hiện tại như nó đang là một cách tự nhiên là vô vi, vô ngã. Vậy con chỉ thấy pháp đang diễn ra trong hiện tại thôi, chứ không cần duy trì tâm trên hiện tại. 

Đúng vậy con, chủ yếu là bất cứ ở đâu, lúc nào, làm việc gì và tình trạng ra sao thì thái độ sống tùy duyên thuận pháp vô ngã vị tha là tốt nhất. Trong đời sống thực tế, có khi bị tình thế bắt buộc, có khi được chọn lựa, nhưng chưa hẳn chon lựa như ý mình là đã tốt. Chọn lựa hoàn cảnh hay điều kiện chỉ là tương đối và hậu quả khó lường, vì vậy nếu có chọn lựa thì chỉ nên chọn lựa thái độ đúng tốt mới có thể sống tùy duyên thuận pháp vô ngã vị tha được.