Hỏi Đáp

Đây là lời di huấn cuối cùng trước khi đức Phật Gotama nhập Niết-bàn, lời dạy này có nghĩa là các pháp hữu vi (sankhàra) sinh diệt không thường, do đó cần phải thận trọng, không nên buông lung trong thái độ nhận thức và hành vi chủ quan “cho là, phải là, sẽ là” theo ý mình để rồi rước lấy hậu quả phiền não, khổ đau, trói buộc, chìm đắm… khó lường và khó tránh được. Người thiếu thận trọng chắc chắn gặp phải sầu bi, khổ não với chúng.

Pháp hành hay pháp hữu vi (sankhàra) có 3 loại:

1) Các hiện tượng duyên khởi tụ tán trong thiên nhiên, như hiện tượng mưa, nắng, v.v…

2) Các khuynh hướng xung động vô thức tái hiện từ những tập khí đã dồn nén hay tích lũy trong quá khứ, như những cảm xúc vui buồn, chán nản, bất an, v.v...

3) Các ý đồ tham vọng tạo tác để trở thành, như suy tính, lo toan, khao khát, v.v…

Phật dạy cần phải thận trọng, chú tâm, quan sát đối với cả ba loại pháp hành này, nhất là loại thứ ba.

Ý nghĩa của sám hối là thấy ra lỗi của mình, dám nói lên sự thật để tự điều chỉnh không tái phạm nữa và nhất là chấp nhận trả quả như sự chuộc lỗi hay hay nói cách khác chịu trách nhiệm về lỗi lầm đã tạo. Nếu con làm như vậy thì rất tốt. Nhưng nếu con sám hối để chạy tội hay mong khỏi trả quả thì lỗi lầm càng nặng hơn. Tiêu trừ tội lỗi không phải là không gặt quả mà là không tạo lỗi lầm thêm. Có một nguyên lý kỳ lạ là khi con can đảm, vui lòng hay tình nguyện nhận lãnh quả báo thì hầu như đã được miễn tội. 

Định chỉ ở nơi con chứ không ở nơi kinh sách nào cả. Đừng nghe ai nói về định, hầu hết là trò lừa bịp hoặc tự lừa bịp khi con chưa thực sự trải nghiệm nó. Không ai diễn tả được hết định như thế nào, chỉ có con mới tự cảm nhận được nó mà thôi, vậy tự con phải khám phá sự thật này. Đừng tìm kiếm ở bên ngoài. Thầy cũng đã từng mày mò theo Kinh điển nhưng rốt cục tự khám phá mới thấy ra.

Trên nguyên lý, có hai loại định: Định tập trung do ý chí của bản ngã với một ý đồ nào đó và định tĩnh tại do thoát khỏi mọi ý đồ và nỗ lực của bản ngã. Định trước là định với mục đích thế gian, định sau mới thật là chánh định được nói đến trong Đạo Bát Chánh. Con chỉ cần nắm vững nguyên lý này thì rồi con sẽ tự thấy ra mà không cần theo bất kỳ ai khác.

Cũng không cần phải quá cố gắng miên mật, cứ thấy biết bình thường tự nhiên lại tốt hơn, vì không chừng cố gắng miên mật lại là ý đồ của bản ngã muốn đạt được lý tưởng hoàn hảo mà nó tưởng tượng ra vì ảo vọng cầu toàn. Khi con muốn đạt đến một sự liên tục là đã rơi vào cạm bẫy của thời gian tâm lý, lúc đó con cố gắng sử dụng ý thức theo tính toán của lý trí và lại vô tình rơi vào cái bẫy thứ hai là thỏa mãn tham vọng của bản ngã. Chính bản ngã muốn mình được an toàn, hằng hữu và thường lạc nên mới cố gắng miên mật để sở đắc một trạng thái hoàn hảo, mà lờ đi tính chất vô thường, khổ, vô ngã của đời sống, nên không biết rằng không có gì có thể thủ đắc được. Chỉ cần tâm bình thường là đạo.

Thực ra tánh biết tự nhiên sẵn có nơi con vẫn thường soi sáng nên dù con thất niệm mà con vẫn biết là mình thất niệm, do tánh biết tự nó miên mật nên có thể thấy cả lúc chánh niệm lẫn lúc thất niệm. Trong thiền Vipassanà và thiền Kiến Tánh, hành giả trở về với tánh biết tự chiếu để nhận ra thực tánh chân đế chứ không dùng ý thức thường nghiệm trên đối tượng chế định tục đế. Vì cố gắng miên mật của ý thức chỉ thấy được đối tượng tục đế nên không bao giờ liên tục được. Khi con thư giãn buông xả tự nhiên thì nếu cần tánh biết liền tự ứng diệu dụng của nó qua thận trọng chú tâm quan sát, còn nếu không cần thì nó liền trở về với bản chất rỗng lặng trong sáng tự nhiên muôn đời của nó, nên đức Phật gọi nó là Pabhassara citta (tâm thường chiếu).