Hỏi Đáp

Tánh biết (tuệ tri, trực giác) cũng có phân biệt nhưng phân biệt trực tiếp qua pháp thực tánh (paramattha) nên không có “người biết” hay “bản ngã biết”, chỉ thấy pháp như nó đang là. Còn cái biết phân biệt của ý thức (gồm thức tri và tưởng tri) thì biết qua khái niệm của pháp chế định (paññatti) nên “người biết” hay “bản ngã biết” thường chủ quan cho là, phải là, sẽ là.

Thí dụ, tánh biết vô ngã phân biệt được tính nóng của lửa hoặc tính lạnh của nước đá như thực tánh (paramattha) của chúng là, còn ý thức hữu ngã thì phân biệt “tôi không thích lửa nóng” hoặc “tôi chỉ thích nước đá lạnh” được tư duy qua khái niệm ý nghĩa đặt định (attha paññatti) hoặc ngôn ngữ quy ước (nāma paññatti) cộng với thái độ của “người biết”.

Con không nói rõ mỗi lần ngồi thiền như thế nào, đề mục gì và thái độ tâm ra sao nên thầy khó biết được con hành đúng hay sai. Qua cách diễn tả thái độ tâm khi làm việc thì có thể do con tập trung hơi quá mức cần thiết, và khi “suy nghĩ không lời” con để đầu óc làm việc nhiều quá, riêng 2 yếu tố tập trung và suy nghĩ trên cũng có thể gây ra sự căng tức và nhức nhẹ phần đỉnh đầu, nếu đó không phải là triệu chứng huyết áp tăng thì cũng thần kinh hơi căng thẳng.

Không nên tập trung quá nhiều mà chỉ cần chú tâm. Chú tâm là tâm bình thản, không phân tán và trọn vẹn với công việc, vì vậy chỉ điềm đạm, thoải mái tự nhiên, không cần cố gắng, không tiêu hao năng lực, còn tập trung là nỗ lực chuyên chú vào công việc nên gây ra sự căng thẳng và tiêu hao năng lực. Khi buông xả thì tâm đã rỗng rang vô sự là tốt rồi, không nên suy nghĩ gì cả dù là “suy nghĩ không lời”, vì như thế chỉ làm cho tâm lăng xăng không thật sự nghỉ ngơi rỗng lặng được.