Các câu hỏi liên quan đến chủ đề: tứ thiền bát định

1) Con vẫn muốn lập trình có điều kiện để thấy, nên cái thấy đó vẫn là cái thấy có điều kiện, trong khi tánh thấy thì vô điều kiện. Nếu thấy có điều kiện “an chỉ định” thì làm sao thấy khi tâm có tham, sân, si, loạn động, trói buộc… như nó đang là?

2) Đó chỉ là một trạng thái, dù trạng thái đó thực hay ảo giác thì vẫn thấy như nó đang là thôi. Nếu phân vân, nghi ngại hoặc thoả mãn, ưa thích thì mới là chướng ngại. Những hiện tượng nhẹ nhàng khinh an cũng vậy, sở dĩ nó trở ngại vì bị nó thu hút dừng lại khiến bỏ mất thực tại đang trôi chảy. Trở ngại này do định an chỉ mà ra.

 Đương nhiên định là yếu tố tất hữu trong ba yếu tố giới định tuệ, không thể tách rời nhau trong nguyên lý sống thuận pháp. Khi thấy định lực yếu thì cần bổ khuyết bằng cách thư giãn buông xả để thân tâm bớt bất an giao động là tốt. Tuy nhiên, định có hai loại: Một là định hữu vi hữu ngã do cố gắng tập trung chuyên chú vào một đối tượng để đạt một sở đắc về định, định này đưa đến sắc ái và vô sắc ái. Hai là định vô vi vô ngã do tâm buông xả tự nhiên, không cố gắng tập chú vào đâu mà chỉ để tâm tự an, tự lắng. Khi tâm định chỉ thấy trạng thái định chứ không bám trụ, không sở hữu nó vì nếu có chỗ trụ, có sở đắc thì liền rơi vào trì trệ nên đức Phật dạy định nhiều quá sinh hôn trầm là vậy.

 Thiền định hữu vi hữu ngã thường được bậc trí gọi là “đá đè cỏ” vì nó chỉ dồn nén những tâm hành trong vô thức hơn là hoá giải được chúng. Trong khi an trú định, hành giả tạm thời thoát khỏi ràng buộc của ngoại cảnh (5 đối tượng giác quan) nên gọi là ly dục (ngũ dục) nhờ vậy hưởng được hiện tại lạc trú, nhưng dục bên trong thì vẫn còn nguyên hoặc thậm chí còn tăng trưởng dưới hình thức sắc ái và vô sắc ái.

Trong khi chánh định vô vi vô ngã xuất phát từ người có chánh kiến, chánh tư duy, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng nên tâm người ấy thường trở về với thực tại thân tâm (chánh tinh tấn), trọn vẹn với thực tánh chân đế (chánh niệm) và an trú tánh không (chánh định) một cách tự nhiên tự tại, lúc đó trong ngoài đều tịch tịnh trong sáng nên mới chuyển hoá được tâm hành trong vô thức.

1) Ngồi lâu quen nên không thấy đau tê nữa, nhưng ngồi nhiều quá vẫn có hại về khí huyết không được lưu thông như con đã nói. Tuy nhiên nhờ an lạc của định mà khí huyết dễ dàng phục hồi, do đó người định lực tốt thì không sao, nhưng nếu không định được thì rất dễ bị bệnh.

2) Một số không ít phương pháp được gọi là thiền tuệ, thực chất chỉ là thiền định. Họ tưởng định luôn luôn sinh tuệ, nhưng không thấy mặt nguy hại của nó là trở ngại cho tuệ. Khi định và tuệ tự tánh (chánh kiến, chánh định) cùng tương tác mới tương sinh được, còn định hữu vi, hữu ngã, thuộc định sắc và vô sắc giới gây trở ngại cho tuệ nhiều hơn sinh (xem 10 trở ngại cho thiền tuệ). 

Trạng thái lắc con đang gặp gọi là “ấn chứng thô” trong thiền định, muốn hoá giải con nên quan sát nó thật kỹ khi nó mới khởi lên, hoặc quan sát thân thật rõ khi nó chưa khởi lên, nếu đã trở thành thói quen thì tốt nhất nên bỏ ngồi thiền định, để chuyển qua thiền tuệ tự nhiên như thầy đã hướng dẫn.

Sādhu lành thay! Nhiều người vì tâm quá loạn nên họ nghĩ định là cứu cánh, nhiều người vì tham vọng muốn gì cũng được như ý mình nên cố tập trung tu luyện thiền định để đạt được năng lực thần thông… Họ không biết rằng: Tâm thấy được loạn mới là tâm định; dù gặp nghịch ý mà tâm vẫn không động mới là thần thông. Tâm chỉ ứng vừa đủ yên để thấy pháp đang là chính là tâm định; tâm lăng xăng muốn đạt được định lại là tâm loạn! Hạnh phúc thay cho ai thấy ra chân lý thật đơn giản này!

Những hiện tượng con thấy xảy ra rất bình thường tự nhiên khi mới vào định hoặc cận định, đó đúng là hỷ (pīti) nhưng chưa phải lạc (sukha), lạc là khi những trạng thái hỷ đó lắng lại, cảm thấy yên bình không còn trạo cử nữa để vào hai yếu tố cuối cùng là nhất tâm (ekaggatā) và xả (upekkha) mới định hoàn toàn. Còn cái mà con thấy là hôn trầm thực ra không phải là hôn trầm thụy miên (thīna–middha) đâu, vì trạng thái lười chán dật dờ như ngái ngủ mới gọi là hôn trầm. Tuy nhiên nếu định nhiều quá thì đức Phật vẫn gọi là hôn trầm vì nó có tính trì trệ, cản trở sự linh loạt bén nhạy của tuệ.

Sở dĩ thầy nói đó là định tự tánh mà con may mắn bắt gặp vì con không cố ý đạt được nó mà vô tình chứng kiến nó thôi. Chính nhờ như vậy mà khi tâm xuất hiện yếu tố định thì tuệ vẫn soi sáng để con thấy rõ mọi hiện trạng của thân tâm. Tuy nhiên, lúc đầu là định tự tánh nhưng sau đó con muốn lặp lại hay ưa thích trong đó thì cái ngã đã xen vào đòi quyền sở hữu định ấy, và rất nhiều hành giả bắt đầu để mất định tự tánh vô vi vô ngã để lái qua định hữu vi theo ý đồ hưởng thụ sở đắc của bản ngã. Tuy nếu hiểu rõ thì không có gì đáng sợ, nhưng đến đây con nên dừng hướng tu tập định lại vì bản ngã nương theo đó mà phát triển thành đại ngã trong cõi Phạm Thiên sắc giới, vô sắc giới và trở thành hai trói buộc (sanyojana) luyến ái trong định hữu sắc (rūpa-tanhā = sắc ái) và luyến ái trong định vô sắc (arūpa-tanhā = vô sắc ái). Nếu con sợ điều này thì đúng là tánh biết sáng suốt đang nhắc nhở con quay về tu hướng tỉnh thức của tuệ giác.

Để phát huy (bhāvanā) với giới định tuệ chân chính con nên tu tập tinh tấn, chánh niệm, tỉnh giác bằng cách thận trọng, chú tâm, quan sát những sinh hoạt tự nhiên của thân – thọ – tâm – pháp trong đời sống hàng ngày, để tâm thường trở về, trọn vẹn, tỉnh thức với thực tại đang là thì con sẽ phục hồi được sự trong lành, định tĩnh, sáng suốt, của giới định tuệ tự tánh mà mỗi người sẵn có trong tánh biết, chứ không do bản ngã tác thành. Khi tâm thường trong lành định tĩnh sáng suốt thì nó mới trở về với bản tâm rỗng lặng trong sáng (pabhassara citta) mà đức Phật đã dạy trong Anguttara Nikāya. Con lưu ý cái gì do bản ngã tạo tác đức Phật đều gọi là sinh – hữu – tác – thành trong luân hồi sinh tử, tu đúng hướng phải là không – vô tướng – vô tác – vô cầu mới có thể không sinh – không hữu – không tác – không thành trong Niết-bàn được.

Tứ Thiền bát định của ngoại đạo khác với chánh định ở chỗ ngoại đạo muốn đắc thiền như vậy để củng cố bản ngã, để hưởng thiền lạc và thần thông vì vậy vẫn còn vô minh ái dục, hữu vi hữu ngã. Trong khi đó chánh định khởi đầu đã là “ly dục, ly bất thiện pháp” nên tâm buông xả mà định một cách tự nhiên vô vi vô ngã.