Các câu hỏi liên quan đến chủ đề: thái độ - trạng thái

Thanh tịnh khi thấy cơn giận là thanh tịnh của tánh biết. Thanh tịnh khi cơn biến mất là thanh tịnh của trạng thái tâm.

Thái độ (attitude) là cách ứng xử chủ động của tâm trên đối tượng, trạng thái (state) là tính chất hay tình trạng thụ động của tâm lúc đó. Thí dụ nổi sân là thái độ, lúc đó tình trạng nóng nảy, bực bội là trạng thái.

Khi sân mà con thấy được sân thì thấy là thái độ, sân đã trở thành trạng thái của đối tượng. Và chúng hiện diện cùng lúc. 

Chính thái độ tạo ra trạng thái nên không có sự trở về nào ngoài trọn vẹn cảm nhận được thái độ hoặc trạng thái đó ngay trong khoảnh khắc nó đang diễn ra. Chính lý trí tạo ra khái niệm, tư tưởng, quan niệm rồi hình thành thái độ của bản ngã, đưa đến trạng thái căng thẳng với thời gian tâm lý, với nhân quả của khát vọng trở thành. Điều này trong Phật giáo gọi là sinh tử luân hồi. Nhưng nếu ngay đó trọn vẹn cảm nhận được thái độ hoặc trạng thái đang là thì hoạt động tạo tác của lý trí cũng được vô hiệu hoá và tự do xuất hiện.

 Ý niệm (concept hoặc notion) đôi lúc cũng gọi khái niệm, là ý tưởng về một đối tượng nào đó. Còn thái độ (attitude hoặc manner) là cách biểu hiện tâm lý, tư tưởng, hành động hay lời nói trước đối tượng đó. Thí dụ khi có ý niệm xấu về một người thì mới có thái độ ghét bỏ, nghĩ xấu, nói xấu v.v… về người đó.

Tất cả các pháp con nêu trên đều có thể là thái độ, có thể là trạng thái. Một thái độ luôn ứng với một trạng thái. Thí dụ thái độ Nhẫn nại Ba-la-mật ứng với trạng thái nhẫn nại, thái độ giới thanh tịnh ứng với trạng thái thân hành thanh tịnh, thái độ sân kiết sử ứng với trạng thái nóng nảy, thái độ dục tốc ứng với trạng thái căng thẳng v.v…

Trạng thái nào cũng vô thường, vô ngã và nếu không đau khổ thì cũng ngầm chứa đau khổ bên trong, vì thế con chỉ thấy chúng đến đi, sinh diệt thôi, đừng so đo đánh giá gì cả, chỉ thấy chúng như chúng là mới đúng tốt.

Một thái độ thường tạo ra một trạng thái phúc tạp. Thí dụ sợ hãi là một thái độ, nó tạo ra trạng thái bất an, dao động kèm theo sự run rẩy, tim hồi hộp, mặt tái mét, toát mồ hôi lạnh v.v… Thái độ gia tăng thì trạng thái cũng gia tăng.

Khi quay lại trọn vẹn tỉnh thức với thái độ sợ hãi thì nó không còn là thái độ nữa mà chỉ cảm nhận những trạng thái của nó thôi và bây giờ thái độ trọn vẹn tỉnh thức đã thay thế thái độ sợ hãi và trạng thái của thái độ tỉnh thức cũng đang biến những trạng thái của nỗi sợ thành trạng thái lắng dịu và bình an của tâm chánh niệm.

Đó là giai đoạn dùng một thái độ tâm thức đối trị một thái độ tâm thức khác, nên vẫn còn hữu vi hữu ngã, cho đến khi thái độ là tri kiến thanh tịnh – tức thấy biết đã lặng lẽ trong sáng – thì tánh biết soi sáng (pabhassara citta) vô vi vô ngã không còn bị các thái độ tâm thức hữu vi hữu ngã ngăn ngại nữa, đó chính là đạo tuệ giác ngộ giải thoát.