Thầy kính mến. Thưa thầy, con xin được phép hỏi:
1. Thật sự có cái gọi là đau khổ không? Có phải khi ta ý thức được sự đau khổ thì điều này chỉ ra rằng khổ này nằm trong 6 thức, và nó chỉ giới hạn hoạt động trong phạm vi của “thức”. Mà thức này theo con biết thì không phải của riêng 1 cá nhân nào.
2. Con muốn nói về hai câu kệ của ngài thiền sư Huyền Giác.
Vô minh thật tánh tức Phật tánh
Huyễn hóa không thân tức Pháp thân
Có phải bản ngã vô minh này cũng từ cái tánh biết thường hằng mà ra. Biết ăn, biết nói, biết nghe, biết thấy v.v… tựu chung lại thành tri kiến thức. Rồi chính tri kiến thức này xây dựng nên cái bản ngã ảo tưởng. Liệu con có thể nói rằng: Phật tánh bao trùm cả?
Câu “Huyễn hóa không thân tức Pháp thân” con không hiểu.
Sự hiểu biết vốn hạn hẹp. Con mong thầy chỉ dạy thêm cho.
Con xin cảm ơn thầy.
Những điều này không nên lý giải, bởi lý trí không thể hiểu nổi hoặc cái hiểu của lý trí chỉ làm trở ngại sự chứng ngộ. Sống đúng Bát Chánh Đạo tự nhiên sẽ thấy ra bằng con mắt tuệ. Đừng hỏi tại sao, chỉ “trở về mà thấy”.
Nói như Lão Tử thì “tuyệt Thánh khí trí thiểu tư quả dục” hoặc “toả kỳ nhuệ, giải kỳ phân, hoà kỳ quang, đồng kỳ trần” thì mới “huyền đồng” được. Cứ sống “huyền đồng” ắt thấy ra “Đạo thường”. Đạo thật bình thường, chẳng thường chẳng đoạn.
Ngày gửi:
Câu hỏi:
Kính trưởng lão, theo Phật giáo Đại thừa, chữ “tánh” có nhiều nghĩa như: Chân tánh, Phật tánh, thể tánh, tự tánh, pháp tánh… rất mơ hồ và rất khó hiểu. Xin thầy chỉ dạy cho con, theo Phật giáo Theravada, chữ “tánh” có nghĩa là gì?
Con xin cảm tạ thầy.
Chân tánh (paramattha sacca: thực tánh chân đế) chỉ chung cho bản tánh chân thực của tất cả pháp. Thể tánh (sabhāva) chỉ tánh chất như nó đang là. Tự tánh (tathatā, yathābhūtā) chỉ bản chất riêng của từng pháp. Pháp tánh(dhammatā) chỉ bản chất chung của vạn pháp. Phật tánh (Buddhatā) chỉ bản tánh hay khả năng giác ngộ nơi mỗi người.
Ngày gửi:
Câu hỏi:
Kính bạch Thầy cho con xin hỏi: Tánh biết là Phật Tánh mà không phải của Tôi của Ta gì cả, nó như tấm gương nhận biết hình ảnh đang là mà thôi. Thưa Thầy, con hiểu vậy có đúng không ?
Con xin đảnh lễ và tri ân Thầy.
Tánh biết hay Phật tánh chỉ là tên gọi trong khái niệm chế định. Hiểu thì con hiểu đúng nhưng đừng quan tâm đến định nghĩa tục đế của nó mà chủ yếu là thực chứng bản diện chân đế của nó.
Ngày gửi:
Câu hỏi:
Kính thưa Thầy!
Quê con ở Tây Ninh, nhà theo đạo Cao Đài nhưng không nhập môn và ăn chay vì nghĩ rằng Tôn Giáo chỉ là chỗ dựa tinh thần. Con vẫn rất tôn trọng các Chánh Giáo, dạy điều hay lẽ phải, dạy đạo làm người nhưng vẫn nghĩ là cuộc sống của mình, bản thân mình phải tự nỗ lực vươn lên và vượt qua số phận.
Con xin chia sẻ với Thầy, những bài học con đã học được từ cuộc sống, và nhận thức bản thân thay đổi thế nào khi hiểu về tâm linh, biết đến Phật pháp, và đặc biệt sau khi đã nghe rất nhiều bài giảng và đọc sách của Thầy.
1/ Sinh ra trong gia đình nghèo
11 tuổi: ba mẹ bị nợ nên bế em đi trốn nợ và con ở lại với ông bà nội để tiếp tục đi học. Cứ lây lất, tiền học phí là cô chú đã góp nhặt cho, rồi quần áo cũ, sách cũ của người ta cho, con cũng lên cấp 3.
18 tuổi: đậu đại học
20 tuổi: bằng tự lực vươn lên, con đạt được học bổng đi du học Nhật (gia đình vẫn rất khó khăn)
21 tuổi: con về nước rồi mở 1 quán ăn Nhật nhưng sau hơn 1 năm thất bại (do quá nhỏ tuổi, thiếu kinh nghiệm, bị lừa). Và đó là lần đầu tiên con không còn nhận ra cuộc sống màu hồng nữa, người ta lợi dụng, lừa lọc nhau thế nào. Thế là từ 21 tuổi, con hoài nghi về niềm tin những gì tốt đẹp trong cuộc sống, hoài nghi về giá trị con người. Con đã rất cảnh giác trong việc nhìn người.
Có lẽ những khốn khó thuở bé, sự cô lập của bạn bè, những người xung quanh vì hoàn cảnh của mình đã hun đút một động lực mạnh mẽ vươn lên trong con thế nào, nghị lực, vượt qua sự mặc cảm hoàn cảnh gia đình. Bài học về sự nỗ lực và những thành quả xứng đáng cho những nỗ lực ấy, bài học về sự quý trọng thức ăn, sách vở, điều kiện được đến trường… những đồng tiền làm ra từ mồ hôi, nước mắt của ông con, bài học về sự bớt để tâm và bị tổn thương bởi những lời dèm pha của những người xung quanh.
2/ Rồi kết hôn, sinh con. Lúc mang thai bé bị một dị tật tim nhẹ, có thể do di truyền, nhưng cũng rất khó nuôi và hay bệnh, có lúc bế tắt vì sợ hãi. Con đã ước gì mình bị bệnh thay cho nó, sau mình sinh ra nó không được khỏe mạnh như bao đứa trẻ khác. Giai đoạn đi đi, về về bệnh viện lúc đó con như bị khủng hoảng. Nhưng rồi con học được bài học rằng mọi thứ cũng qua bằng cách này hay cách khác, Thầy ạ! Quan trọng không phải là cuộc sống ném vào mình cái gì mà là thái độ của mình ra sao, nhìn mọi thứ đơn giản thì cũng tự nhiên nó cũng đơn giản hơn, Thầy nhỉ?
3/ Con bé vừa đỡ bệnh thì ba mẹ con vỡ nợ tiếp, trả nợ cho ba mẹ vừa ổn ổn thì đến ông chồng – người mà đồng hành cùng mình vượt bao khó khăn, lại tư dưng lừa dối, nghỉ làm, vay một số tiền lớn mua hàng đa cấp và kinh doanh đa cấp… dù khuyên cách nào cũng không được. Chồng con sẵn sàng ly dị để theo đuổi giấc mơ triệu phú. Gia đình lục đục, ba mẹ con khuyên ly dị, bên ngoại bên nội xích mích lớn, dù trước giờ rất hòa thuận. Dường như thấy cuộc sống chưa bao giờ mình được bình an, hạnh phúc. Con như bị trầm cảm. Nhưng ngay trong khoảng thời gian này, con lại chiêm nghiệm được rất nhiều điều. Rất nhiều người khuyên con phải thế này, thế nọ… Càng nghe họ nói, càng rối vì mỗi người một kiểu. Con đến một quán nước, đọc quyển sách “Phút nhìn lại mình” – Spercer Johson và con đã thật bình tâm lại, tĩnh lặng lại, và rồi con đã có câu trả lời, mình nên làm gì tiếp theo. Con đã học được bài học là câu trả lời chính xác nhất có sẵn trong mình, và sẽ hiện ra khi nội tâm mình định tĩnh nhất, đừng vội vàng quyết định hay làm điều gì khi mình đang trong trạng thái không sáng suốt vì sẽ dẫn đến sai lầm.
Và con đã quen với biến cố cuộc đời, con nhận ra chân lý rằng, chẳng có cái gì là tuyệt đối, tất cả rồi thay đổi cả. Tình yêu, niềm tin… Ngay cả bản thân con cũng vậy, cũng thay đổi về nhận thức, tính cách… hằng ngày Thầy ạ. Con hay dành những phút cho riêng mình, đọc sách “Quẳng gánh lo đi và vui sống”, “Từ giận dữ đến bình an” – Mike Geogre, “Phút nhìn lại mình” – Spercer Johson, “Vượt qua giới hạn” – Nick Vujicic… Hầu như những quyển sách này rất hay, nội dung cũng đề cập đến thiền định… Nhưng vẫn thiếu thiếu cái gì đó, nên mỗi khi tâm loạn và con phải đọc sách để tự trấn tâm mình lại… lúc đó con hoàn toàn không biết đến Phật pháp, biết đến thầy.
Là một người độc lập và vững vàng vượt qua mọi khó khăn, nhưng đồng thời cũng lại là một người cầu toàn, tham vọng, và những sợ hãi sâu kín nhất về quãng thời gian khó khăn vẫn tiềm ẩn. Và con đã sống với quan niệm: cuộc sống vốn không công bằng, mình không hại ai cũng không để ai hại mình. Con đã sống tạo vỏ bọc, và những mối quan hệ cũng tự tạo ra do ảo tưởng… Dù như nhìn có vẻ rất an toàn, rất vui nhưng thực sự nỗi bất an vẫn còn ở đâu đó… Con lại không bằng lòng với thực tại, mong muốn cống hiến nhiều hơn, làm nhiều việc có ích hơn, giấc mơ, hoài bão… nhưng tất cả cũng chỉ làm cho con thất vọng hơn và quên đi trọn vẹn với giây phút thực tại.
Và thật kỳ diệu khi con biết đến tâm linh, biết đến Phật Pháp, do duyên lành nên con chuyển qua ăn chay dễ dàng, con tự tìm hiểu nhiều về thế giới tâm linh, nghe nhiều bài Pháp thoại, và đặc biệt hơn khi được nghe Thầy giảng, những chiêm nghiệm trong cuộc sống về vô thường, nhân quả, về Phật tánh, tánh biết, bản ngã, sự sợ hãi, trốn chạy, những nghịch cảnh… của chính mình. Con đã hiểu tường tận hơn thân tâm mình. Con lại nhận ra rằng cuộc sống thật đẹp và công bằng theo sự vận hành riêng của Pháp, những va vấp, khó khăn trong cuộc sống tất cả đều để lại những bài học thật quý giá. Con đã tự giải thoát cho mình khỏi những mong muốn: muốn ly dị để sống một cuộc sống tự tại, không bị ràng buộc. Muốn xuất gia để chuyên tâm tu hành, mau đắc đạo. Đó chỉ là những ham muốn ích kỷ của bản ngã. Thầy ơi, con sẽ sống trọn vẹn trong từng giây phút, để tâm mình sáng suốt, định tĩnh, trong lành, quan sát mọi sự sinh diệt của Pháp để học những bài học mình cần học.
Con xin thành kính đảnh lễ Thầy và chúc Thầy thật nhiều sức khỏe để hoàn thành sứ mệnh cao cả.
Đúng như một danh ngôn đã nói “Cảnh khổ là nấc thang cho bậc anh tài, là kho tàng cho người khôn khéo và là vực thẳm cho những kẻ yếu đuối”. Có lần khi nghe thầy nói: “Cuộc đời thật đẹp”, một hành giả liền hỏi: “Con thấy đời toàn là khổ đau, chính Phật cũng dạy đời là vô thường, khổ, vô ngã, vậy thầy nói cái gì đẹp?” Thầy trả lời: “Chính vô thường, khổ, vô ngã là vẻ đẹp của cuộc đời”.
Nếu không thấy đời là vô thường, người ta sẽ chấp giữ những cái đã khô chết của quá khứ, hoặc bám víu vào một quan niệm thường hằng trong ảo tưởng, làm sao sự sống có thể luôn luôn đổi mới từng sát-na? Nếu không thấy đời là khổ đau con người sẽ mãi mãi đắm chìm trong lầm lạc và dục vọng, chỉ biết lợi mình hại người, làm sao giải thoát khỏi những tà kiến và tham ái? Nếu không thấy đời là vô ngã, chiến tranh để giành phần thắng về mình hoặc để chiếm hữu cho riêng mình sẽ không bao giờ chấm dứt. Chính vô thường, khổ, vô ngã giúp con người giác ngộ giải thoát ra khỏi ảo tưởng tự trói buộc mình, vậy không phải đó là vẻ đẹp của cuộc đời hay sao?
Sở dĩ con hiểu được những lời Phật dạy và nghe được những điều thầy giảng vì con đã trải qua những cay đắng của cuộc đời. Chính thầy cũng đã trải qua biết bao thăng trầm trong cuộc sống mới thấy ra sự thật để có thể chia sẻ với con và mọi người những điều rất trung thực với bản chất đời sống mà chỉ “đoạn trường ai có qua cầu mới hay”. Nếu con chỉ miệt mài tìm cầu những sở tri, sở đắc để thoả mãn lý trí và dục vọng của bản ngã thì dù có đạt được điều gì cao siêu đến đâu cũng khó mà thấy ra sự thật.
Tuy mỗi người một tình huống khác nhau nhưng cũng tương tự như con, thầy ra đời vào những năm cuối gay cấn nhất của thế chiến thứ 2, mới hơn 1 tuổi đã lâm vào nạn đói trầm trọng trên cả nước, từ đó lớn lên trong cơ cực, chiến tranh, bom đạn…, cho đến 11 tuổi phải rời cha mẹ, ra khỏi vùng quê để vào Huế đi học, ở trọ nhà này qua nhà khác… như thân phận của những người tha phương cầu thực… đến năm 21 tuổi xuất gia vẫn gặp nhiều trắc trở, thậm chí còn bị tù đày… Tưởng đâu đó là những điều bất hạnh, ai ngờ chính nhờ trải qua những bước thăng trầm của cuộc sống mà con mắt pháp mới được khai hoa. Thì ra tất cả những điều đến với mình trong đời đều là những bài học giác ngộ để thấy ra bản chất thật của chính mình và vạn pháp.
Hạnh phúc thay ai biết học ra sự thật từ những khổ đau bất hạnh của cuộc đời để luôn có thể tùy duyên đổi mới thái độ nhận thức và hành vi của mình cho thuận với pháp tánh tự nhiên và chân thực. Giác ngộ giải thoát chính là thấy ra bản chất thật của cuộc sống để không còn bị cuốn trôi hoặc ràng buộc trong những vọng cầu đạt được sở đắc lý tưởng hão huyền đầy mộng ảo. Thầy chân thành tán dương và chúc mừng con đã biết vươn lên từ những thăng trầm của cuộc sống.
Ngày gửi:
Câu hỏi:
Bạch Thầy! Con có một thức tình kiến giải (lý luận của phàm phu) như thế này, kính Bạch Thầy khai thị cho con ạ.
Theo con thì những cái mà Thiền tông xiển dương như chân tâm, Phật tánh, hay cụ thể hơn như tánh biết, chẳng phải đó chính là duyên khởi tánh, không tánh, hay với chúng sinh hữu tình thì chính là vô ngã tánh đó sao? Theo con nếu ngoài ra thì phải coi là tà kiến, vì theo con biết thì lý duyên khởi – tánh không là một tư tưởng, cái thấy nhất quán mà PHẬT đã tuyên thuyết.
Mong THẦY đại từ, đại bi khai thị cho con ạ!
Vấn đề không phải là kiến giải trên ngôn từ mà phải thấy ra Sự Thật, nếu chưa thấy ra Sự Thật thì nói đúng nói sai, nói thật nói giả, nói có nói không gì cũng đều không phải Sự Thật. Thầy gọi sự tranh cãi trên ngôn từ chỉ là “hiệu ứng củ mì củ sắn”, và tất nhiên là mất thì giờ vô ích mà thôi!
Ngày gửi:
Câu hỏi:
Kính bạch thầy,
Người hiểu đạo rồi thì sống thế nào? Cứ để thân, ý, thức tự vận hành theo nhân duyên và tâm quan sát? Hay là sao ạ?
Long Thọ nói: Niết-bàn là luân hồi, luân hồi là Niết-bàn. Xin thầy giảng nghĩa thêm cho con. Liệu đó có phải nhằm phá chấp theo cứu cánh của Bắc tông không?
Đảnh lễ thầy!
1) Dù là trạng thái hay hoạt động gì của thân, thọ, tâm hoặc pháp đều cần được thấy minh bạch và trung thực tự nhiên như nó là, không tưởng là, cho là, phải là, sẽ là…, đó mới là thiền, là bài học giác ngộ. Thiền không phải là thái độ thủ xả nhị nguyên của bản ngã trên huyễn tướng mà là thấy ra thực tánh như thị (yathàbhùtà nànadassana) của vạn pháp.
2) Câu này nên hiểu như “Niết-bàn sinh tử thị không hoa” hoặc “Vô minh thực tánh tức Phật tánh, huyễn hoá không thân tức Pháp thân” nghĩa là nếu thấy rõ thực tánh sinh tử là sinh tử, huyễn thân là huyễn thân thì tánh thấy vẫn không sinh tử (Niết-bàn), hoặc giống cách nói của Lão Tử: “Phù duy bịnh bịnh thị dĩ bất bịnh!” (Ôi, nếu thấy bệnh chỉ là bệnh tức đã không bệnh). Trong Kinh Nhất Thiết Pháp, Majjhima Nikàya, đức Phật dạy: “Vì Như Lại thấy rõ địa đại là địa đại…, Niết-bàn là Niết-bàn nên không vui thích trong Niết-bàn, không xem Niết-bàn là ta, của ta, tự ngã của ta”. Ngài xem bốn đại, tám thiền, các cõi giới, các sở đắc, sở tri v.v… cho đến Niết- bàn đều như vậy.
Ngày gửi:
Câu hỏi:
Bach thay. Con hoc Phat phap nghe nhieu nguoi noi Phat tanh, giac ngo, giai thoat… ma con khong hieu. Mong thay hoan hy giup con de con biet ma tu tap. Cam on thay.
– Phật tánh (Buddhacaritā) là tánh giác hay tánh biết trong sáng vốn có nơi tâm mỗi người. Nếu phát huy được tánh giác này thì mọi người đều có thể giác ngộ như nhau.
– Giác ngộ là tánh giác thấy ra Bốn Sự Thật nơi chính mình giữa cuộc sống này, đó là: Khổ, nhân sinh khổ, Niết-bàn và yếu tố thực chứng Niết-bàn.
– Giải thoát là không còn bị trói buộc bởi tham sân si của cái ngã ảo tưởng đầy cố chấp nữa. Thân giải thoát nhờ giới, tâm giải thoát nhờ định, trí giải thoát nhờ tuệ.
Ngày gửi:
Câu hỏi:
Kính thưa thầy, xin thầy giúp con và các bạn tu khác những thắc mắc sau:
– Con nghe nói Phật tánh vốn sẵn có ở mỗi người. Xin thầy cho con biết Phật tánh là gì? Làm cách nào để sống với tánh Phật của mình?
– Khi đối diện với những tình huống hoàn cảnh trên đời, ngay lúc đó phải làm sao? Khi tình cờ thấy một cảnh sex trên màn hình internet, nhìn một cô gái đẹp với đường cong tuyệt mỹ trong tâm mình phải áp dụng cách tu tập như thế nào? Con người ai cũng phải có ý thích về ăn uống, tình dục. Đó có phải là tội lỗi? Người tu phải làm sao?
– Đối với cư sĩ tu tại gia, ngay lúc quan hệ nam nữ, thưa thầy, ngay lúc đó tâm phải như thể nào?
– Tất cả những cảnh hiền, dữ, khổ đau, hạnh phúc, chê bai, ganh ghét, giận dữ, buồn, vui… xem kỹ lại chúng đến rồi đi trôi qua trong đời giống như cảnh trong mộng, trong phim… Chúng có ý nghĩa gì không? Nếu biết tất cả là cảnh trong mộng trong phim, như điển chớp, bào ảnh thì như vậy có xem như người ngủ tỉnh giấc hay không?
– Nếu chỉ biết sự thật, sống với sự thật thì người tu có cần biết, đọc, tụng kinh sách hay không?
– Hạnh phúc khổ đau có phải do tâm trạng của từng cá nhân tự đặt vào đó hay không? Chúng sinh, nói gần hơn là con người tự trói buộc, đóng khung mình rồi tự mình thấy khổ đau hạnh phúc? Thưa thầy nếu biết tất cả như dòng chảy, âm thanh, sắc tướng, mùi, vị, xúc chạm, tâm ý đã qua không nắm bắt, hoặc không làm vướng mắc được. Sống với quy luật tự nhiên đó có phải là kiến tánh và sống với sự thật không?
– Khi còn biết mình là con người thì vô hình chung đã sống trong cộng nghiệp. Khi còn biết mình là anh thợ, bác sỹ, hoà thượng thì tự mình đã sống trong nghiệp riêng, đã tự trói buộc mình với vai diễn của riêng mình. Xin thầy cho biết phải làm sao để tự cởi trói để sống với cái tự nhiên sẵn có?
Kính mong thầy luôn khoẻ mạnh. Đời vốn ngắn mà bài toán sinh tử quá khó khăn. Trên con đường này, trong thời đại mà mọi người đang sống, không biết có ai đi đến đích hay không?
– Phật tánh cũng chỉ là một tên gọi cái tâm thanh tịnh hay tánh biết trong sáng tự nhiên mà mỗi người vốn sẵn có khi chưa bị ảo tưởng của bản ngã che lấp.
– Phật dạy khi xúc chạm pháp thế gian “tâm không động không nhiễm” là giải thoát, ngược lại thì bị trói buộc. Muốn vậy phải quay về nhìn rõ thân tâm mình không buông theo cảnh ấy.
– Người tại gia vẫn được quan hệ vợ chồng chính đáng, không tà dâm, không đắm chìm hay nô lệ ngũ dục, tâm luôn biết mình và tự chủ là được.
– Kinh sách giúp thấy và sống đúng Sự Thật, nếu ai chưa thấy thì nên đọc kinh sách, nếu ai đã thấy thì chỉ cần sống đúng Sự Thật là được.
– Tất cả cảnh thế gian không phải mộng mà cũng không phải thật, nhưng đó chính là những bài học để giác ngộ Sự Thật nơi chính mình và cuộc sống.
– Phật dạy “không nắm giữ tướng chung, không nắm giữ tướng riêng” mà chỉ trở về trọn vẹn tỉnh thức với thực tại đang là. – Đích đến vẫn ở ngay nơi chính mình, chỉ vì hướng ngoại tìm cầu mà tự tạo ra bài toán sinh tử khó khăn đó thôi!
Ngày gửi:
Câu hỏi:
Kính bạch sư ông, con có một số thắc mắc cúi xin sư ông hoan hỷ chỉ giải giúp con. Trong con có một “tánh biết”, nhưng làm sao con nhận diện được đó là “tánh biết” của bản ngã, hay là một “tánh biết” khách quan. Bởi vì cái Tưởng, cái Thức nằm trong 5 uẩn cũng có thể giúp mình BIẾT, nhưng BIẾT thông qua 5 uẩn (bản ngã) như vậy có vẻ như cái BIẾT đó không còn khách quan nữa ạ. Ví dụ như khi con ăn cơm, thì con nhận biết được ví trí cơm ở đâu, canh ở đâu, chén ở đâu,… nhưng khi con vừa nhận biết được ví trí đó, thì trong đầu con lập tức có hình ảnh và có cảm giác như có nhiều đôi mắt của con đang nhìn vào cơm, vào canh, vào chén, v.v… ở nhiều góc độ khác nhau và nó bắt đầu dẫn dắt con theo và lang mang như là con sẽ lấy chén trước, rồi xới cơm, v.v… trong khi con chưa làm gì cả. Nên con không nhận diện đâu là cái BIẾT THỰC và đâu là cái BIẾT của TƯỞNG và THỨC ạ. Con xin kính lễ sư ông ạ!
Xem câu trả lời
Nhận ra được những cái biết này chính là thiền. Tâm gồm hai phần, thể tánh và tướng dụng, thể tánh của tâm là tánh biết, tướng dụng của tâm là cái biết của 6 thức. Biết của tánh biết là tuệ tri, biết của 6 thức là thức tri, biết của tưởng trong ngũ uẩn là tưởng tri. Khi con biết một cách tự nhiên chưa có cái “ta biết” do chấp lầm của thức tri và tưởng tri xen vào thì đó là tuệ tri của tánh biết. Khi con bắt đầu phân biệt theo khái niệm chế định thì tưởng và ý thức chủ quan đã xen vào nên gọi là tưởng tri và thức tri.
Thực ra 6 thức lúc đầu chưa có cái “ta biết” xen vào thì chúng vẫn là tướng dụng chân thực của Tâm, đồng với tánh biết, chỉ khi khái niệm, tư tưởng, quan niệm chủ quan xen vào mới thành lý trí của cái ngã ảo tưởng. Cứ lặng lẽ quan sát một cách tự nhiên con sẽ thấy ra đâu là tánh biết, đâu là vọng thức. Thiền Minh Sát chính là thấy một cách lặng lẽ trong sáng và tự nhiên. Đừng cố gắng thấy, vì như vậy là chủ quan rất dễ xen vào.